Zaburzenia osobowości: Przyczyny, objawy, terapia i powrót do zdrowia

W poniższym artykule postaramy się w sposób czytelny zdefiniować pojęcie zaburzeń osobowości w kontekście zdrowia psychicznego, możliwe przyczyny wystąpienia specyficznych zachowań i rodzaje zaburzeń osobowości. Temat złożony, a jednocześnie tak bardzo fascynujący – w końcu dotyka intelektu, uczuć, woli i ludzkiej tożsamości.

Osobowość – co to jest?

Osobowość najprościej zdefiniować jako cały pakiet predyspozycji, zachowań behawioralnych i cech psychicznych człowieka. Mowa tu o naszej woli, uczuciach, napędzie psychoruchowym (temperamencie), tożsamości i poczuciu bycia sobą bez względu na zmieniające się bodźce i otoczenie. Osobowość to stosunkowo stabilny psychicznie i behawioralnie sposób odbierania i interpretowania siebie i świata, a także odniesienie się do niego.

Cechy osobowości obejmują cały pakiet tego „jaki jest człowiek”. Jest to: uczuciowość, pobudliwość, kontrolę impulsów, sposoby interpretowania rzeczywistości, sposoby myślenia, czy też styl relacji z innymi ludźmi z otoczenia. Jednak choć uznaje się ją za względnie stały zespół cech, to warto pamiętać, że mamy na nią wpływ i możemy ją zmienić na przestrzeni swojego życia.

Nasuwa się pytanie? Co lub kto kształtuje ludzką osobowość? Czy rodzimy się z ukształtowanymi już dyspozycjami, cechami psychicznymi i fizycznymi? A może podstawowym źródłem rozwoju osobowości jest środowisko, w którym człowiek przyszedł na świat i w którym się wychowuje? Nie ma jednej odpowiedzi na te pytania. Rozwój osobowości to złożony z wielu czynników proces. Genetyka, model rodziny i doświadczenia z dzieciństwa, układ nerwowy i hormonalny, środowisko społeczne i kulturowe. Wszystkie te czynniki kształtują każdego z nas, jako osobę o indywidualnych cechach osobowości.

Definicja i charakterystyka zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości to nic innego jak specyficzny i zaburzony sposób funkcjonowania psychospołecznego danej osoby. Te względnie stałe wzorce zachowań swoim zasięgiem obejmują zarówno sferę indywidualną (osobistą), jak i społeczną. Zaburzenia osobowości charakteryzują się skrajnym nasileniem określonych wzorców cech i zachowań, które rzutują na funkcjonowanie danej osoby w codziennym życiu i jej relacje z otoczeniem.

Większość z nas ma ukształtowany w sobie pewien zestaw zachowań i zbiór reakcji, które umożliwiają nam elastyczne dostosowywanie się do zmieniających się sytuacji, warunków i okoliczności życiowych. Nazywamy to plastycznością emocji, myślenia, zachowań i umiejętnościami, dzięki którym potrafimy dostosować swoje zachowanie do konkretnej sytuacji. Inaczej przecież zachowujemy się, czujemy i mówimy, gdy jesteśmy z przyjaciółmi, a inaczej, gdy właśnie prowadzimy oficjalną rozmowę biznesową lub bierzemy udział w konferencji.

Osoba borykająca się z zaburzeniem osobowości ma duży problem z tą elastycznością. W każdej z powyższych sytuacji można u niej zaobserwować te same specyficzne, odmienne od przyjętych standardów i skrajne cechy.

Zaburzenie osobowości jako zaburzenie psychiczne

Zaburzenia osobowości według klasyfikacji psychiatrycznej ICD-10 opisane są jako:

“Głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, przejawiające się mało elastycznymi reakcjami na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne. Reprezentują one albo skrajne, albo znaczące odmienności w porównaniu z przeciętnymi w danej kulturze, sposobem spostrzegania myślenia i odczuwania, a w szczególności – odnoszenia się do innych. Takie wzorce zachowania mają tendencje do trwałości i do obejmowania wielu zakresów funkcjonowania psychicznego”.

Charakter cech i zachowania osób z zaburzeniami osobowości

W tym temacie warto skupić się na omówieniu charakteru cech, które stanowią kluczowe punkty umożliwiające odróżnienie zaburzeń osobowości od innych przeciętnych zachowań.

• Mała elastyczność cech, przejawiająca się zachowywaniem się w taki sam (bądź bardzo zbliżony) sposób w różnych okolicznościach i sytuacjach.
• Cechy te są skrajnym, wręcz ekstremalnym i przerysowanym wyrazem cech obecnych u innych ludzi z otoczenia.
• Zespół cech przejawia się zarówno w sposobie, jaki dana osoba odbiera świat i najbliższe otoczenie, jak i w jej myśleniu, przeżywaniu, uczuciach i emocjach względem siebie i innych ludzi.
• Zaburzona struktura osobowości i cechy jej towarzyszące mają kluczowe znaczenie w interakcjach z innymi. Prowadzi bardzo często do ograniczenia, a niekiedy zniszczenia ważnych relacji.
• Cechy te stanowią całościowy wzorzec osobowości, nie są więc pojedynczym, wyolbrzymionym zachowaniem, czy też konsekwencją jednego epizodu, a całokształtem tworzącym stały obraz osobowości.
• Zaburzony wzorzec zachowania i pierwsze symptomy zaburzeń osobowości pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania i trwają w dalszych latach.
• Objawy zaburzeń osobowości są ściśle uzależnione od typu zaburzenia. Oznacza to, że w każdym rodzaju zaburzenia osobowości występuje unikatowy zestaw symptomów.

Warto wiedzieć!

W tym miejscu musimy również podkreślić, że choć z definicji wynika, iż zaburzenia osobowości cechuje zespół utrwalonych cechy, to jednak wzorce te mogą ulegać modyfikacji. Jednym z kluczowych czynników, które mogą wpłynąć na zmiany w tym zakresie, jest bez wątpienia właściwe leczenie (m.in. poprzez psychoterapię).

Jak zaburzenia osobowości wpływają na relacje i codzienne życie?

Zaburzenia osobowości rzutują na funkcjonowanie człowieka na wszystkich płaszczyznach jego codziennego życia. Te utrwalone, skrajne wzorce odbioru rzeczywistości, zachowania i myślenia zaburzają prawidłowe funkcjonowanie i relacje w życiu społecznym, rodzinnym, zawodowym i w środowisku szkolnym.

Potrzebujesz pomocy?

Centrum Psychoterapii Blisko to miejsce, w którym otrzymasz wsparcie i pomoc pod skrzydłami najlepszych specjalistów. Nasi oddani i przepełnieni empatią psycholodzy i psychoterapeuci gotowi są wspierać Cię w pokonaniu problemów emocjonalnych. Jeśli czujesz potrzebę pomocy specjalisty, nie zwlekaj z kontaktem. Jesteśmy tu po to, aby zamienić Twoją samotną walkę z trudnościami i poczucie bezradności w siłę, odwagę i motywację do zmian.

Przyczyny występowania zaburzeń osobowości

Jeszcze do niedawna większość badań naukowych wskazywała czynniki środowiska rodzinnego (np. zaburzone poczucie bezpieczeństwa w rodzinie, konflikty, przemoc fizyczna i/lub psychiczna w rodzinie itp.), jako te, które mają największy wpływ na pojawienie się symptomów zaburzeń osobowości w późnym dzieciństwie lub w wieku dojrzewania. Obecnie, rozpatrując przyczyny zaburzeń osobowości, wskazuje się na niekorzystne oddziaływanie trzech czynników: biologicznych, genetycznych i psychologicznych.

Rodzaje zaburzeń osobowości

W klasyfikacji zaburzeń psychicznych wyróżniamy określone zaburzenia osobowości podzielone na trzy grupy. W każdej z tych grup (A, B, C) znajdują się różne typy zaburzonego sposobu funkcjonowania.

Grupa A – ekscentryczność, dziwaczność, brak relacji

Składają się na nią osobowość schizoidalna i paranoiczna.

• Osobowość schizoidalna – To samowystarczalny i odizolowany introwertyk, przejawiający nietypowe i aspołeczne cechy, przekonania i zachowania. U osoby tej można zaobserwować nietypowy język, magiczne myśli (np. widzenie aury, telepatia), nadmierną podejrzliwość. Jest wycofana w relacjach interpersonalnych, społecznych, towarzyskich, a także uczuciowych (również w sferze seksualnej), a także nie wykazuje zainteresowania nimi (emocjonalny chłód). Jej kontakty najczęściej ograniczają się do relacji z najbliższą rodziną. Bardzo często odbierana jest przez otoczenie jako osoba zimna, obojętna na opinię innych, a nawet niemiła, a także opryskliwa, szczególnie w sytuacjach, gdy w jej przekonaniu, ktoś z otoczenia narusza jej prywatność i spokój.
• Osobowość paranoiczna (paranoidalne zaburzenie osobowości) – To osoba nieufna i nadmiernie podejrzliwa w stosunku do osób z otoczenia. Jej myśli nieustannie krążą wokół lojalności innych, interpretowania ich zachowania, intencji i wypowiedzianych słów. Różne sytuacje odczytuje jako atak, krytykę, chęć wyrządzenia krzywdy, nienawiść i złe zamiary. Jest nadmiernie czujna i ma duży problem z właściwą interpretacją zachowania innych osób. Rzadko szuka wsparcia, z powodu swojej nieufności i podejrzliwości. Z tych samych powodów są to osoby zamknięte w sobie i niechętne do zwierzeń.

Grupa B – burzliwe relacje, intensywne emocje, brak odporności na stres

W grupie B jest osobowość borderlone, antyspołeczna i histrioniczna, a także narcystyczna.

• Osobowość borderline (z pogranicza) – U tej osoby obserwujemy znaczną niestabilność emocjonalną, przejawiającą się gwałtownymi, nieuzasadnionymi zmianami nastroju i emocji. Od głębokiego stanu euforii, po rozpacz i spadek nastroju w krótkim czasie. ,,Od miłości do nienawiści w jednej chwili”. Tak niektórzy opisują osobowość z pogranicza. Należy tu również napisać o występowaniu impulsywnych zachowań, zachowaniach autodestrukcyjnych, lęku przed porzuceniem, a także odrzuceniem, a także zniekształconym obrazie własnej osoby.
• Osobowość antyspołeczna – Osobowość antyspołeczą cechuje: manipulacja, oszustwo, lekceważenie, impulsywność, łamanie norm społecznych, nieposzanowanie praw człowieka i brak poczucia odpowiedzialności i winy za swoje słowa i zachowania (często ryzykowne, a także agresywne). Osoba z tym typem osobowości nie potrafi panować nad emocjami. Też nie czuje wyrzutów sumienia w związku ze swoim krzywdzącym zachowaniem. Działa impulsywnie, bez umiaru, nie skupiając się na analizie i refleksji. Nie przejmuje się również swoim własnym bezpieczeństwem i życiem. Ma problem z utrzymaniem stabilności finansowej i zawodowej (np. nie spłaca kredytu).
• Osobowość histrioniczna – Osobowość tę cechuje nieustanna potrzeba bycia w centrum zainteresowań i uwagi, poszukiwanie aprobaty oraz przesadna i nieadekwatna do sytuacji ekspresja emocjonalna. Nierzadko towarzyszą temu zachowania uwodzicielskie i prowokacyjne w relacjach społecznych. Emocjom towarzyszy dramaturgia i ich duża zmienność, przez co osoba ta mierzy się z dużą trudnością w utrzymaniu dłuższych relacji. Jej zachowanie odbierane jest w otoczeniu jako płytkie, teatralne, udawane (nieautentyczne). Można u niej zauważyć duże zaabsorbowanie własnym wyglądem zewnętrznym. To nierzadko przekłada się na uwodzicielski styl ubioru i postawę z podtekstem seksualnym.
• Osobowość narcystyczna – Jest to osoba, która uważa się za wyjątkową, uprzywilejowaną, na każdym kroku wyolbrzymiając swoje dotychczasowe osiągnięcia, zalety i talenty, jednocześnie umniejszając wartości i zasługi innych osób. Nieustannie szuka i oczekuje poklasku, pochwał, uznania i podziwu u osób z otoczenia. Uważa, że bez względu na okoliczności, to ona zasługuje na wyjątkowe traktowanie, a jej życie jest powodem do zazdrości. Podziw i zachwyt jej osobą jest wyznacznikiem jej zadowolenia. Cechuje ją zazdrość, arogancja i brak empatii. Nie zagłębia się w uczucia innych, skupiając całą uwagę na sobie i swoich potrzebach.

Grupa C – lęk, nieśmiałość, unikanie relacji i sytuacji stresowych

W tej grupie jest osobowość unikająca, zależna i anankastyczna.

• Osobowość unikająca (lękliwa) – To osoba niezwykle wrażliwa na wszelką krytykę, niechęć ze strony innych i odrzucenie. Z tego tez powodu osoby te ograniczają do minimum kontakty społeczne i interakcje, które w ich mniemaniu mogą prowadzić do narażenia się innym, ośmieszenia, negatywnej oceny i wykluczenia ich z relacji. Skrajnie niska samoocena wywołuje lęk i wycofanie w sytuacjach społecznych. Osobowość unikająca definiuje siebie jako inną, niedostosowaną, gorszą, mniej inteligentną, mniej atrakcyjną i mniej wartościową od innych. Z jednej strony odczuwa pragnienie akceptacji, relacji i wsparcia. Z drugiej zaś lęk przed odrzuceniem i krytyką prowadzi u niej do unikania kontaktów społecznych.
• Osobowość zależna – Jest to zaburzenie osobowości, w którym dominującymi cechami są: lęk przed samotnością, silna potrzeba bycia zależnym od innych osób, intensywny lęk przed porzuceniem, a także unikanie odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Osoba ta ma widoczne trudności w podejmowaniu decyzji i wyrażaniu swojej opinii (nawet w mało znaczących kwestiach). Jej niska samoocena prowadzi do niskiej asertywności, skłonności do poświęceń i braku umiejętności stanowczego wyrażania sprzeciwu. To osoba, która podporządkowuje swoje decyzje, życiowe plany, a także marzenia innym osobom, bo sama nie ma odwagi na samodzielną ich realizację.
• Osobowość anankastyczna – W tym przypadku cechy zaburzeń osobowości obejmują brak spontanicznych decyzji, elastyczności i ekspresji. Nadmierna ostrożność, patologiczna skrupulatność, sumienność i obsesja na punkcie dążenia do perfekcji wynikają z silnego lęku przed zmianami. Poczucie kontroli i ład warunkują jej samopoczucie. Osoba ta często jest odbierana w otoczeniu jako powściągliwa, sztywna, z nadmiernymi zasadami. Jej nadmierny perfekcjonizm i silna potrzeba kontroli prowadzą do problemów w nawiązywaniu kontaktów społecznych.

Leczenie zaburzeń osobowości i powrót do zdrowia

Jak zdiagnozować zaburzenia osobowości i czy zaburzenia osobowości są w ogóle uleczalne? Z całą pewnością nie są łatwe do leczenia. Rokowania uzależnione są od ich rodzaju (typologii zaburzeń osobowości), trwałości cech oraz samej motywacji pacjenta do zmiany. Postawienie trafnej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia może w znaczącym stopniu przyczynić się do poprawy jakości życia pacjenta i jego funkcjonowania w życiu osobistym i społecznym.

Jedno jest pewne. Ogromny postęp w dziedzinie diagnostyki i leczenia zaburzeń osobowości przyczyniły się do poprawy jakości życia pacjentów borykających się z tego rodzaju zaburzeniami. Brak właściwej diagnozy i udziału w terapii najczęściej prowadzi do stopniowego wyobcowania i pogorszenia funkcjonowania w każdej sferze życia.

Psychoterapia jako podstawowa metoda leczenia zaburzeń osobowości

Główną metodą leczenia większości rodzajów zaburzeń osobowości jest psychoterapia długoterminowa. Do najczęściej stosowanych form psychoterapii należą psychoterapia poznawczo-behawioralna. Coraz częściej możemy napotkać badania i publikacje naukowe, które stanowią potwierdzenie skuteczności psychoterapii w leczeniu zaburzeń osobowości.

Niezależnie od wybranej metody terapii, w jej przebiegu kluczem jest znaczenie nawiązania relacji terapeutycznej opartej na zaufaniu, poczuciu bezpieczeństwa, a także zaangażowaniu. Taka relacja jest swego rodzaju fundamentem skutecznego leczenia i bez wątpienia pomaga pacjentom w długotrwałym i nierzadko trudnym procesie terapeutycznym.

Rozpoznanie zaburzeń osobowości a leki jako uzupełnienie terapii

Przy zaburzeniach osobowości dopuszcza się również stosowanie farmakoterapii. I chociaż nie ma leków dedykowanych konkretnym zaburzeniom osobowości, a ich działanie jest głównie objawowe i ograniczone w czasie, to jednak w wielu przypadkach farmakoterapia może pomóc zahamować pogarszający się stan lub opanować kryzysy.

Diagnoza osobowości w Centrum Psychoterapii Blisko

Kontakt z nami i postawienie diagnozy osobowości to być może pierwszy i najważniejszy krok. Będzie on punktem zwrotnym w Twoim życiu. Leczenie zaburzeń osobowości to wyzwanie zarówno dla specjalisty, jak i pacjenta.

W Blisko dbamy o indywidualne podejście oraz spokojną, bezpieczną przestrzeń, która sprzyja zrozumieniu siebie, swoich zachowań, a także wspólnej pracy, ukierunkowanej na zmiany. Dla nas liczy się Twoje dobro. Pełni zaangażowania, empatii i profesjonalizmu pomożemy Ci zidentyfikować kluczowe aspekty Twojej osobowości.